وقتی از کلمه رنگ صحبت می کنیم عناصری رنگین از طبیعت و جهان پیرامون را به خاطر می آوریم و پی می بریم که زندگی پر است از جلوه های رنگی و رنگ در همه ابعاد زندگی جاریست و بدلیل وجود نور که مهمترین عامل در تشخیص رنگهاست ، رنگ مفهوم روشنی در نظر انسان دارد.
و چه بسا یکی از عوامل اصلی ارتباط بصری در همه آثار هنرمندان را می توان رنگ و نحوه کاربرد آن دانست . مسلما شناخت نظری رنگ و تاثیر آن به معنای توانایی در بکاربردن موفقیت آمیز و خلاقانه رنگ توسط یک هنرمند نیست و موفقیت در بوجود آوردن یک اثر هنری علاوه بر قریحه و استعداد بیش از هر چیز بستگی به توانایی هنرمند در بهره گیری از ابزار موجود و بکاربردن درست رنگهاست . او علاوه بر شناخت مواد رنگی و کاربرد آن ها باید درک عمیقی از مفهوم پدیده رنگ داشته باشد .
رنگ ها
رنگ ها بر اساس سه خصوصیت از هم تفکیک می شوند و این سه به چشم اجازه می دهد تا روابط و تاثیر رنگها را بهتر درک کند .
1- فام رنگ یا ته رنگ : کیفیت رنگین بودن خود رنگ است ، مثل تمایز رنگ قرمز از زرد یا آبی از سبز به دلیل رنگ هایشان
2- ارزش رنگ یا والر : برای تشخیص میزان روشنی یا تیرگی ظاهر رنگ بکار میرود .
3- اشباع رنگ : به میزان خلوص رنگ ها گفته می شود . قدرت و ارزش بالای رنگ آبی خالص و یا قدرت و ارزش پایین رنگ آبی که از ترکیب رنگها ی دیگر بدست می آید .
رنگهای اصلی شامل رنگ قرمز ، آبی و زرد هستند که از ترکیب هیچگونه رنگی بدست نمی آیند و به صورت مثلت متساوی الاضلاع در مرکز چرخه رنگ قرار میگیرند . از مشهورترین قرمز ها قرمز کادمیوم و قرمز آلیزارین است که البته هیچکدام آنها قرمز اصلی محسوب نمیشوند ولی ترکیب آنها به قرمز اصلی نزدیک است.
از معروف ترین رنگ های آبی می توان به آبی اولترامارین ، آبی کبالت و آبی پروس اشاره کرد که هیچکدام آبی اصلی نیست ولی با کمی روشن کردن آبی کبالت و اولترامارین می شود به آبی اصلی نزدیک شد.و یکی از پر کاربردترین رنگهای زرد ، زرد کادمیوم است که درجه متوسط آن بیشتر از همه مورد استفاده قرار می گیرد .
در چرخه رنگ بعد از رنگهای اصلی رنگهای درجه دوم قرار دارند و در سه گوشه مثلث متساوی الاضلاع روی چرخه رنگ قرار دارند . از ترکیب هر زوج از رنگهای اصلی یک رنگ دوم بدست می آید این رنگها باید طوری ترکیب شوند که تمایل به یک رنگ بیشتر نباشد . ترکیب رنگ زرد و قرمز می شود نارنجی ، ترکیب رنگ قرمز و آبی می شود بنفش و ترکیب رنگ آبی و زرد سبز می شود .
رنگهای درجه سوم از ترکیب یک رنگ اصلی و رنگ دوم بدست می آیند مثل رنگهای آبی بنفش ، زردنارنجی ، بنفش قرمز ، قرمزنارنجی و سبز آبی . این رنگها در چرخه رنگ پس از رنگهای درجه دوم قرار میگیرند .
آشنایی با رنگهای اصلی و فرعی
ترکیب رنگها
سیاه ترین رنگ ها مخمل و سفید ترین رنگ ها سولفات باریت است و در بین این دو تعداد بیشماری رنگ خاکستری قرار دارد . رنگ خاکستری یا از ترکیب رنگ سیاه و سفید بدست می آید و یا از ترکیب رنگ های مکمل ( زرد و بنفش ) ، ( آبی و نارنجی ) ( سبز و قرمز ) حاصل می شود .
تونالیته های خاکستری
احساس بوجود آمده از سرد و گرم بودن رنگ ها به دلیل مجاورت آنها با رنگ های دیگر و یا رنگ زمینه است . به طور معمول رنگ های زرد ، قرمز و نارنجی و بعضی از ترکیب های آنها گرم و رنگ های سبز و آبی و ترکیب های آنها سرد محسوب می شوند . و در میان این ترکیبات سبز آبی سردترین رنگ و قرمز نارنجی گرمترین رنگ شناخته شده است . اما گاهی یک رنگ گرم وقتی در کنار رنگ های گرم تر قرار می گیرد سرد محسوب می شود و یک رنگ سرد در میان رنگهای سردتر از خود گرم محسوب می شود .
چرخه رنگ های سرد و گرم
کسانی که در طبیعت گردش کرده اند اگر در نقاشی های ایرانی به خوبی دقت کنند متوجه می شوند که رنگهای موجود در نقاشی ایرانی در طبیعت وجود دارد و استفاده از رنگ ها و ساخت و ساز آن ها در نهایت دقت و ظرافت است وروح عرفانی و الهی نیز بر آن اثر گذاشته باشد . چنانکه در ترکیب بندی آثارشان رنگ زرد را به صورت مثلث ، که نمادی از استقامت و پایداری و نشان تعقل و تفکر است و رنگ قرمز را به صورت مربع ، مستطیل ، ذوزنقه و … بکار برده اند.
رنگ قرمز ، قهوه ای و نارنجی نشانی از نشاط و زندگی در چهارچوب زمان است و رنگ آبی ، سبز ، بنفش و رنگ های دیگر را به صورت دایره و حرکت های شبیه پیچک ، که نشانی از کامل بودن و آزادگی است ، در اثار هنری خود ترکیب کرده اند . این شیوه رنگ آمیزی در آثار هنرمندانی چون کمال الدین بهزاد ، سلطان محمد و میرک هروی ، نمایان است.
دو رنگ طلایی و نقره ای از زمان مانی و مانویان در آثار هنری ایرانیان راه یافت.هنرمندان با بکارگیری این دو رنگ به آسمان و دریا و آب جان تازه ای در اثر خود بخشیده اند تا با آزاد ساختن نور ، روح الهی نگارگری ایرانی را به اثبات برسانند .
به طور کلی در نگارگری ایرانی دو نوع رنگ جسمی و روحی یکار می رود . رنگ جسمی و مات برای زیر سازی و رنگ آمیزی لباس و زمینه کار و رنگ روحی و شفاف برای ساخت و ساز ، قلم گیری و پرداز استفاده می شود .
تاثیر رنگ در نگارگری (نقاشی ایرانی)
برای ساختن رنگ های جسمی از رنگ های معدنی مانند سنگ لاجورد ، شنگرف ، زنگار ، اخرا و … استفاده می شود . ولی امروزه از رنگ های آماده گواش استفاده می شود . ویژگی خاص این نوع رنگها به دلیل غلظت زیاد ، پوشانندگی است.
رنگ های روحی و جسمی
برای ساختن رنگ روحی از رنگدانه های موجود در گیاهان استفاده می کنند . به عنوان مثال از پوست سبز گردو ، پوست پیاز ، رناس ، اسپرک، زعفران و … رنگ های مختلفی بدست می آورند ولی امروزه از انواع آب رنگ ها به جای آن ها استفاده می شود .
منابع :
مبانی هنرهای تجسمی
کارگاه نگارگری
